FEREOS ARCHITECTS LLC και PETRAS ARCHITECTURE
Παύλος Φεραίος, Τσαμπίκος Πετράς

 

Εισαγωγή
Οι κτηριακές δομές των εκπαιδευτικών σχολών στον Ευρωπαϊκό χώρο χαρακτηρίζονται από συνθετική καθαρότητα, σαφή λειτουργική οργάνωση και οπτική διαφάνεια, με στόχο να προβάλουν προς το δημόσιο χώρο τις αξίες της τέχνης, της επιστημονικής διαδικασίας, της έρευνας και της καθοριστικής συμβολής τους στην βελτίωση της ζωής των κοινωνιών. Με την πρόθεση να διατηρηθούν αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά ταυτόχρονα και το νέο κτήριο να προσαρμοστεί στο τοπικό αστικό τοπίο και κλίμα, καθορίζεται ως κεντρικό στοιχείο προς μελέτη, η σχέση του κτηρίου με τον περιβάλλοντα χώρο του και τα όμορα κτίσματα, τη γειτονιά στην οποία θα ανεγερθεί και τη φυσικά τη σχέση του με την ευρύτερη περιοχή της Λεμεσού και το ιστορικό κέντρο της πόλης, που βρίσκεται πολύ κοντά στο τεμάχιο.

Βασικές Αρχές σχεδιασμού
Οι βασικές αρχές σχεδιασμού της πρότασης περιγράφονται σε έξι (6) βασικούς άξονες:

• Την ενσωμάτωση του νέου κτηρίου στη γειτονιά, την προσαρμογή στην κλίμακα της πόλης και στη σχέση με το ιστορικό κέντρο.
• Τη δημιουργία μια πρότασης εύληπτης που να δίνει έμφαση στην αίσθηση της κοινότητας μέσω μιας κύριας συνθετικής χειρονομίας και δημιουργίας δημόσιου χώρου στο επίπεδο του δρόμου.
• Τη δημιουργία μιας κτηριακής δομής κατασκευαστικά απλής για τον έλεγχο και περιορισμό της οικονομικής δαπάνης.
• Τη βιοκλιματική λειτουργία του κτηρίου, την ελάχιστη κατανάλωση και την οικονομία των υλικών.
• Τη δημιουργία μια αφαιρετικής μορφής που θα προβάλει στο δημόσιο πρόσωπο και θα μπορεί να εμπεριέχει ως δοχείο την δημιουργική έκφραση, η οποία είναι δυναμική και μεταβαλλόμενη.
• Λιτή κατασκευαστική δομή ενιαίων χώρων που επιτρέπει τη μελλοντική μεταβλητότητα του εσωτερικού χώρου και τη σύνδεση του κτιρίου με τις μελλοντικές επεκτάσεις.

 

Η Πρόταση – Η μεταβαλλόμενη κορυφογραμμή του συμπλέγματος
Το νέο κτήριο οργανώνεται μέσα από αφαιρετικά ορθογώνια πρίσματα που ολισθαίνουν κατά μήκος και καθ’ ύψος του κενού που ορίζεται από ένα εσωτερικό δρόμο – αίθριο. Το νέο κτήριο σταδιακά αυξάνει το ύψος του στο κέντρο βάρους της σύνθεσης, με στόχο να δημιουργήσει μια κλιμάκωση και μια σταδιακή προσαρμογή με τα γύρω κτήρια, και κυρίως τον γειτονικό σχολείο της περιοχής.

 

 

Η κλιμάκωση καθιστά το κτήριο ικανό τόσο να προσαρμοστεί στην κλίμακα της γειτονιάς καθώς μειώνεται στα άκρα του, όσο και να δημιουργήσει ένα τμήμα μεγάλου ύψους κεντρικά (20,5μ) το οποίο το καθιστά τοπόσημο και αναγνώσιμό ως δημόσιο κτήριο της περιοχής και κυρίως από την οδό Αρχιεπισκόπου Λεοντίου Α’ η οποία αποτελεί και ένα άξονα εκπαιδευτικών λειτουργειών.

Ο εσωτερικός δρόμος ως άξονας οργάνωσης
Ο δρόμος και ο πεζόδρομος αποτελεί τον κατεξοχήν δημόσιο χώρο της πόλης – ειδικότερα στο ιστορικό κέντρο – στον οποίο λαμβάνει χώρα η αλληλεπίδραση, η ζωή και η ανταλλαγή ιδεών και αγαθών. Ο περιπατητής ακόμα και σήμερα μπορεί να περιηγηθεί στην πόλη και να βιώσει αυτή την ποιότητα του δρόμου ως δημόσιου χώρου αλληλεπίδρασης, που βρίσκεται κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα, όπου εξελίσσονται γραμμικά οι χρήσεις και τα συμβάντα της πόλης. Προτείνεται το νέο κτήριο να οργανωθεί μέσα από αυτή τη συνθήκη ενός γραμμικού δρόμου – στεγασμένου αιθρίου – το οποίο θα αποτελέσει την καρδιά του νέου συγκροτήματος γύρω και κατά μήκος του οποίου θα αναπτυχθούν όλοι οι απαιτούμενοι χώροι του κτηριολογικού προγράμματος.

Στόχος είναι να ενθαρρύνουμε την αλληλεπίδραση μεταξύ των σπουδαστών, και την αίσθηση της ερευνητικής και καλλιτεχνικής κοινότητας, την ανταλλαγή ιδεών και τεχνογνωσίας και την αλληλοεπικάλυψη των επιστημονικών και καλλιτεχνικών πεδίων. Η πρόθεση αυτή ερμηνεύει με σύγχρονο τρόπο μια βασική δομή της οργάνωσης της πόλης και την επαναφέρει στον παρόντα χρόνο, προωθώντας την συνέχεια της αντίληψης και της μνήμης με το ιστορικό κέντρο που βρίσκεται πολύ κοντά στο τεμάχιο. Επιπρόσθετα, σημειώνουμε ότι ο εσωτερικός δρόμος καθιστά εξαιρετικά εύκολη και την ανάπτυξη του δεύτερου τεμαχίου στο εσωτερικό του οικοπέδου καθώς θα συνδεθεί οργανικά και απρόσκοπτα μέσω του γραμμικού αίθριου, με το μελλοντικό κτήριο.

 

 

Αφαιρετική μορφή και βιοκλιματικό κέλυφος
Η μορφή του κτηρίου προτείνεται να είναι αφαιρετική χωρίς περιττούς διακόσμους, με στόχο να προβάλλει τη λογική ενός δοχείου στο οποίο η καλλιτεχνική, επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα λαμβάνει χώρα. Το κτήριο λειτουργεί ως αφαιρετικός καμβάς ώστε οι εσωτερικές χρήσεις να εξελιχτούν με τις δυναμικές των σπουδαστών και των διδασκόντων συν τω χρόνω, χωρίς να δημιουργούν περιορισμούς ή αναφορές.

Η λιτή κατασκευαστική λογική του κτηρίου, που αποτελείται από σκελετό και πλάκες εμφανούς σκυροδέματος fair face, παραλαμβάνει περιμετρικά ένα διάτρητο κέλυφος από μεταλλικά φύλλα ντεπλουαγιε (expanded mesh) τα όποια τυλίγουν το κτήριο και δημιουργούν ένα βιοκλιματικό φίλτρο σκιασμού και αερισμού για το εσωτερικό. Στη νότια όψη και προς το δημόσιο πρόσωπο, το κέλυφος περιτυλίγει ανοιχτές βεράντες που αποτελούν χώρους εκτόνωσης των σπουδαστών. Οι νότιες βεράντες φυτεύονται με αποτέλεσμα το κέλυφος να γίνεται υπόβαθρο για αναρριχώμενα φυτά, που σταδιακά θα μετασχηματίσει τα ορθογώνια πρίσματα σε φυτεμένες επιφάνειες, αποδίδοντας πράσινο τόσο στο εσωτερικό των αιθουσών όσο και στην εικόνα της πόλης.

 

 

Κτιριολογικό πρόγραμμα – Λειτουργίες
Η οργάνωση των λειτουργιών συγκροτήθηκε σε λογικές, εύληπτες και διακριτές ενότητες οι οποίες συνδέονται τόσο λειτουργικά όσο και συνθετικά μέσα από το χώρο του γραμμικού αιθρίου. Το γραμμικό αίθριο αποτελεί το κενό αναφοράς όλων των επίπεδων, επιτρέπει τις διαγώνιες οπτικές σχέσεις με τους υπερκείμενους ορόφους και αποτελεί στο επίπεδο της πόλης μια λογική συνέχεια του δημόσιου χώρου, καθιστώντας τις λειτουργίες του ισογείου εξωστρεφείς και δημόσιες στις οποίες μπορεί να εισέλθει ο πολίτης απρόσκοπτα, προωθώντας με αυτόν τον τρόπο τη σχέση της τέχνης με τη δημόσια ζωή.

Δημιουργικά – Κατασκευαστικά Εργαστήρια
Με στόχο ακριβώς την παραπάνω θέση, επιλέγεται στο επίπεδο του ισογείου να χωροθετηθούν τα μεγάλα εργαστήρια παραγωγής (Maker space Workhsops), ο χώρος εκθέσεων με εκτόνωση σε μια δημόσια πλατεία στην οποία μπορεί να επεκτείνεται περιοδικά και ο συνεργατικός χώρος του καφέ σε άμεση σύνδεση με το χώρο έκθεσης και το γραμμικό αίθριο. Η παρουσία αυτών των αλληλεξαρτώμενων χρήσεων στο επίπεδο του δρόμου επιδιώκει να καταστήσει το χώρο του ισογείου ένα ζωντανό χώρο καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας δίνοντας ζωντάνια στο συγκρότημα και στη γειτονιά.

Διδακτικά – Ερευνητικά Εργαστήρια και Αίθουσες Διδασκαλίας – Γραφεία ΔΕΠ
Στις ανώτερες στάθμες χωροθετούνται οι αίθουσες που έχουν περισσότερο εσωστρεφή χαρακτήρα και ψηφιακές προβολές και οι οποίες απαιτούν κάποιου είδους απομόνωση. Στα ανώτερα επίπεδα τοποθετούνται οι χώροι ΔΕΠ/ΕΕΠ οι οποίο απαιτούν ιδιωτικότητα ως προς τις υπόλοιπες λειτουργίες και εκτονώνονται στα χαμηλότερα πράσινα δώματα των πρισμάτων, σε εξωτερικούς φυτεμένους χώρους που συμβάλλουν και στη συγκρότηση της 5ης όψης του συγκροτήματος.

 

 

Πολεοδομικά Δεδομένα
Η πρόταση υλοποιεί το κτιριολογικό εντός των όρων δόμησης και ύψους του τεμαχίου, υλοποιώντας πλευρικές αποστάσεις τεσσάρων και πέντε μέτρων ανά περίπτωση. Ταυτόχρονα μόνο μια μικρή πτέρυγα του κτιρίου εκτείνεται σε 5ο όροφο (20,5μ) επιτρέποντας την εύκολη μεταβλητότητα του ύψους των ορόφων εάν αυτοί κατά την διαδικασία υλοποίησης της μελέτης απαιτηθεί να μεγαλώσουν. Τα εργαστήρια έχουν καθαρό ύψος 6 μέτρων επιτρέποντας την ένταξη παταριού για μελλοντικές γραφειακές χρήσεις. Όλα τα υπόλοιπα ερευνητικά εργαστήρια και αίθουσες έχουν καθαρό ύψος 3 μέτρα, με εξαίρεση το εργαστήριο φωτογραφίας το οποίο έχει 4 μέτρα καθαρό ύψος και γι’ αυτό τοποθετείται στον τελευταίο όροφο.

Η πρόταση υλοποιεί μεγαλύτερο χώρο υποδοχής από τον προβλεπόμενο, καθώς εντάσσει στην πρόταση το ενιαίο αίθριο, όμως με μικρομετατροπές στα εμβαδά της πρότασης το συνολικό εμβαδό του κτιρίου παραμένει το ίδιο. Η πρόταση χωροθετεί όλες τις θέσεις στάθμευσης αυτοκινήτων στο υπόγειο, καθώς επιδιώκει να αφήσει το ισόγειο του κτιρίου ελεύθερο από αυτοκίνητα, με εξαίρεση τις φορτο-εκφορτώσεις, για τη δημιουργία μεγάλης δημόσιας πλατείας σε συνέχεια των συνεργατικών χώρων και του χώρου έκθεσης.

Η πρόταση υλοποιεί μεγαλύτερο υπόγειο, μεταφέρει τις Η/Μ εγκαταστάσεις στα 2 δώματα, και έτσι καταφέρνει να υλοποιήσει 85 θέσεις στάθμευσης οχημάτων στο υπόγειο (+46 θέσεις ποδηλάτων και 20 μοτοσυκλετών στο ισόγειο). Η πρόταση όμως θεωρούμε ότι δεν αυξάνει το κόστος καθώς η δημιουργία ανισόπεδων θεμελίων, καθώς και η δημιουργία υπόστεγου χώρου στάθμευσης στο ισόγειο θα σήμαινε την κατασκευή επιπλέον ορόφων για το κτηριολογικό πρόγραμμα οι οποίο ανα τετραγωνικό είναι πιο ακριβοί από το υπόγειο.

Οι εξώστες της πρόσοψης κατασκευάζονται από διάτρητο μεταλλικό δάπεδο βατό έως τα 2 μέτρα (εξώστης που εξαιρείται της κάλυψης) και το υπόλοιπο κομμάτι ως αρχιτεκτονική προεξοχή και ανθώνας, με αποτέλεσμα να εξαιρούνται της κάλυψης. Ταυτόχρονα οι πολεοδομικοί κανονισμοί επιτρέπουν την άσκηση διακριτικής ευχέρειας ως προς το σύνολο της κάλυψης ενός κτιρίου στην περίπτωση που αυτό έχει ωφέλειες στην ένταξη του έργου και τη σύνδεση του με το δημόσιο χώρο, κάτι το οποίο ουσιαστικά υλοποιείται μέσω της δημιουργίας του αίθριου και τη σύνδεση του με το χώρο έκθεσης και τη δημόσια πλατεία.

Οικοδομική Κατασκευή – Βιοκλιματική Λειτουργία
Η κατασκευή που προτείνεται ουσιαστικά αποτελεί μια συμβατική κατασκευή τυποποιημένων ορόφων οι οποίοι συνδέονται με ένα αίθριο. Αυτό κατασκευαστικά περιορίζει το κόστος καθώς όλη η ογκοπλαστική μορφολογία του κτιρίου γίνεται από προβολικές μεταλλικές κατασκευές. Η χρήση 2 εσωτερικών κλιμακοστασίων και 2 εξωτερικών δίδει 4 εξόδους διαφυγής και 2 ανά κατεύθυνση εντάσσοντας το κτίριο στην κατηγορία των όρων της πυροσβεστικής όπου απαιτούνται 55 μέτρα για πορεία διαφυγής προς κλιμακοστάσιο χωρίς να απαιτούνται καταιονητήρες νερού (με εξαίρεση τα εργαστήρια ισογείου λόγω εφλεκτων υλικών) περιορίζοντας το κόστος κατασκευής. Η διαμπερότητα όλων των χώρων μέσω του αιθρίου επιτρέπουν το νυχτερινό διαμπερή αερισμό του κτιρίου ο οποίος με αυτοματισμούς στα παράθυρα και στα skylight της οροφής μπορεί να λειτουργεί τις βραδινές ώρες ως σύστημα νυχτερινού δροσισμού.

Για την επίτευξη αυτού του συστήματος απαιτούνται επιφάνειες με μεγάλη θερμοχωρητικότητα και η απουσία ψευδοροφών, και γι’ αυτό το σκοπό όλοι οι χώροι έχουν οροφές από ανεπίχριστο σκυρόδεμα και με εμφανή συστήματα κλιματισμού / εξαερισμού. Η χρήση νυχτερινού δροσισμού κατά τους μήνες του Φθινοπώρου και της Άνοιξης μπορεί να αποφέρει έως και ετήσια μείωση κατά 12% στην κατανάλωση ρεύματος για ψύξη. Ταυτόχρονα το κέλυφος του κτιρίου και η φύτευση περιμετρικά προσφέρει ελεγχόμενη σκίαση για την αποφυγή υπερθέρμανσης τους καλοκαιρινούς μήνες.