ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η φετινή 18η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία, με τίτλο “Laboratory of the Future”, την οποία επιμελήθηκε η Γκαναίο-Σκωτσέζα Αρχιτέκτονας, ακαδημαϊκός και μυθιστοριογράφος Lesley Lokko, θέτει ως στόχο να δώσει χώρο σε εκείνους που προηγουμένως υπό-εκπροσωπούνταν, ιδίως την Αφρική και την αφρικανική διασπορά. Η επιμέλεια της Lokko επικεντρώνεται γύρω από τα δύο κύρια θέματα της από-αποικιοποίησης και της απεξάρτησης από τον άνθρακα, με την Σκωτσέζο-Γκανέζα Αρχιτέκτονα να επιδιώκει να δώσει “μια γεύση των μελλοντικών πρακτικών και τρόπων οραματισμού και ύπαρξης στον κόσμο”. Η έκθεση, ξεκινά από το κεντρικό περίπτερο του Giardini, όπου παρουσιάζονται 16 ομάδες, οι οποίες έχουν προσκληθεί από την επιμελήτρια, και οι οποίες εκθέτουν στη βάση της θεματικής. Ακολούθως 64 διεθνείς συμμετοχές, οι οποίες οργανώνουν τις εκθέσεις τους στα ιστορικά περίπτερα του Giardini (27), στο Arsenale (23) και στο κέντρο της πόλης της Βενετίας (14) με την Κύπρο μια από αυτές.

ARSENALE
Στον χώρο της Arsenale, ένα από τα πιο αξιομνημόνευτα εκθέματα, το οποίο είναι και από τα πιο ζοφερά, είναι η ταινία από μια ομάδα με επικεφαλής την Αρχιτέκτονα Alison Killing, γεννημένη στο Νιούκαστλ και εγκατεστημένη στο Ρότερνταμ, νικήτρια του βραβείου Pulitzer το 2021, που τεκμηριώνει μέσω δορυφορικών εικόνων και άλλου υλικού, την κλίμακα και την σκληρότητα των κινεζικών στρατοπέδων εγκλεισμού των Ουιγούρων.

ΧΙΛΗ
Μια εμπειρικά αξιομνημόνευτη συμμετοχή είναι αυτή της Χιλής με τίτλο “Moving Ecologies” των επιμελητών Gonzalo Carrasco και τους Αρχιτέκτονες Beals Lyon, η οποία παραλληλίζει τις τρέχουσες προκλήσεις γύρω από την οικολογική επιδιόρθωση και αποκατάσταση με τη μελέτη των διαδικασιών αποκατάστασης του εδάφους με ενδημικούς σπόρους.

 

GIARDINI
Στο Giardini βλέπουμε στα αυτόνομα ιστορικά περίπτερα, τις συμμετοχές χωρών από τις οποίες ξεχωρίζουν αυτές του Βελγίου, της Πολωνίας, των Σκανδιναβικών χωρών, της Ελλάδας και της Βραζιλίας με την τελευταία να κερδίζει το Χρυσό Λέοντα για την καλύτερη εθνική συμμετοχή, με τους επιμελητές Gabriela de Matos και Paulo Tavares οι οποίοι επικεντρώνουν το θέμα τους, “Terra”, στις σχέσεις των ιθαγενών και των αφρο-βραζιλιάνων με τη γη.

ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ
Το περίπτερο των σκανδιναβικών χωρών έχει καταληφθεί από μια συλλογή αντικειμένων που σχετίζονται με τον λαό των Σάμι – μια πανδαισία από ξύλο, δέρμα ταράνδου και χρώμα που συγκέντρωσε ο αρχιτέκτονας και καλλιτέχνης Joar Nango.

ΠΟΛΩΝΙΑ
Η Πολωνία με τη συμμετοχή της Datament, παρουσιάζει τέσσερις αλληλένδετες οικιστικές μονάδες πόλεων από διαφορετικές χώρες σε κλίμακα 1:1 για σκοπούς σύγκρισης των έντονα διαφορετικών σημερινών δεδομένων μέσου όρου εμβαδού ανά χώρα.

 

ΕΛΛΑΔΑ
Η συμμετοχή της Ελλάδας με τίτλο “Bodies of Water” με επιμελητές τους Κώστή Πανηγύρη και ο Ανδρέα Νικολοβγένη ασχολείται με την συνεχώς εξελισσόμενη γεωλογική μεταμόρφωση της χώρας, διερευνώντας και παρουσιάζοντας την προβληματική παρουσία των τεχνιτών υδάτινων σωμάτων, τεχνιτών λιμνών και φραγμάτων, ως ένα εργαστήριο του μέλλοντος.

 

ΒΕΛΓΙΟ
Η κομψή μυκηλιακή κατασκεύη του Βελγικού περιπτέρου με επιμελητή τον Bento et Vinciane Despret, είναι ένας καθεδρικός ναός από μανιτάρια, η οποία επικοινωνεί το σκεπτικό της με έναν εμπειρικά ξεχωριστό αρχιτεκτονικό τρόπο. Εγείρει το ερώτημα της βιοπαραγωγής φιλικών προς το περιβάλλον δομικών υλικών όπως τα μανιτάρια, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν ένα εξαιρετικά διαθέσιμο, βιώσιμο, ανανεώσιμο υλικό σε ένα πλανήτη με περιορισμένους πόρους.

 

ΚΥΠΡΟΣ
Το Κυπριακό Περίπτερο που επιμελήθηκαν ο Πέτρος Λαπίθης, η Λία Λαπίθη, ο Νίκος Κουρούσης, η Ιωάννα Ιωάννου Ξιάρη και ο Κυπριακός Οργανισμός Εξερεύνησης Διαστήματος, ονομάζεται “Από την Χοιροκοιτία στον Άρη” και μας καλεί να αναλογιστούμε και να προβληματιστούμε πάνω στο ερώτημα ποιο θα είναι το μέλλον του πολιτισμού μας. Με γνώμονα τον πρότυπο οικισμό της Χοιροκοιτίας που αντιμετώπισε με επιτυχία την κοινωνική βιωσιμότητα, 7500 χρόνια πριν, εμφανής από την εξαιρετικά εξελιγμένη αρχιτεκτονική του οικισμού τους, καλούμαστε να ανατρέξουμε στην επιτυχία του παρελθόντος για να μάθουμε και πάλι από αυτήν και να ερμηνεύσουμε εκ νέου τις αρχές του τι κάνει μια βιώσιμη κοινωνία, καθώς στοχεύουμε στον αποικισμό του Άρη και των πλανητών ακόμη και πέραν του ηλιακού μας συστήματος.

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Φέτος έχουμε δει μια σεβαστή προσπάθεια της επιμελήτριας να δώσει χώρο σε εκείνους που προηγουμένως υπό-εκπροσωπούνταν, ιδίως την Αφρική και την αφρικανική διασπορά. Έχει επίσης προσφέρει σε διάφορες χώρες και ομάδες την ευκαιρία να υποβάλουν συμμετοχές οι οποίες ανταποκρίνονται στα ερωτήματα της από-αποικιοποίησης και της απεξάρτησης από τον άνθρακα, είτε και στα δύο ταυτόχρονα. Και παρόλο που στην θεματική της Μπιενάλε τα δύο αυτά θέματα έχουν χαρακτηριστεί σαν «δίδυμα θέματα», οι άκρως διαφορετικές προτάσεις μεταξύ των χωρών, η αποκλειστική χρήση είτε του ενός είτε του άλλου θέματος και η χρήση θεμάτων των οποίων δεν σχετίζονται τόσο με την θεματική της Μπιενάλε, υποδεικνύει ότι τα δύο αυτά θέματα πολύ δύσκολα μπορούν να αλληλοσυνδεθούν. Οι πλείστες συμμετοχές οι οποίες εγείρουν έντονα το θέμα της από-αποικιοποίησης όπως αυτή της Alison Killing, παρουσιάζονται κυρίως μέσω μιας πολιτικοποιημένης κατεύθυνσης με αδύνατο και ίσως μη υπαρκτό πολλές φορές συσχετισμό με την Αρχιτεκτονική, αποδυναμώνοντας με τέτοιο τρόπο την ίδια ιδεολογία της θεματικής.

Οι προτάσεις οι οποίες είναι οι πιο αποτελεσματικές είναι αυτές οι οποίες έχουν αφήσει το αποτύπωμα τους με ένα αξιομνημόνευτο απόηχο μιας εμπειρικής απλότητας στην έκφραση της ιδεολογίας τους. Αυτό υποδηλώνει ότι η Αρχιτεκτονική γενικότερα, ιδίως σε εκθέσεις οι οποίες απαιτούν χρόνο και ενέργεια στην διαδικασία βίωσης τους, απαιτεί μια εμπειρική απλότητα για την επιτυχή μετάδοση μιας ιδεολογίας. Οι προτάσεις της Χιλής, του Βελγίου, της Πολωνίας και της Βραζιλίας εκτός του ότι διερευνούν τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, την καινοτομία, τις σημερινές κατασκευαστικές τάσεις και την ντόπια παραδοσιακή Αρχιτεκτονική αντίστοιχα, είναι επιτυχείς στην απλότητα της έκφρασης τους, με την τελευταία να βραβεύεται με τον Χρυσό Λέοντα.

Αυτό εγείρει το ερώτημα για το ποιος πρέπει να είναι ο ευρύτερος στόχος και η μελλοντική κατεύθυνση της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής. Βρισκόμαστε σήμερα λοιπόν, ενώπιων τoυ αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής και καλούμαστε να απαντήσουμε στο κατεπείγον και κρίσιμο ερώτημα για το πώς θα δημιουργήσουμε σαν Αρχιτέκτονες ένα ανθεκτικό και βιώσιμο μέλλον. Μήπως θα μπορούσε η Αρχιτεκτονική κοινότητα να χρησιμοποιήσει αυτό τον τόσο σημαντικά ιστορικό θεσμό για να στηρίξει και να εκθέσει την διαχρονική προσπάθεια εφαρμογής των αρχών της βιωσιμότητας σε όλες τις πτυχές του σχεδιασμού και της κατασκευής; Μήπως είναι κρίσιμη η επιλογή του επιμελητή της Μπιενάλε και δεν πρέπει ούτε να δοξάζεται ούτε να προσωποποιείται, αλλά αντιθέτως να απαρτίζεται από ομάδα ατόμων με απώτερο στόχο την έρευνα και καινοτομία στην συνεργική από όλες τις χώρες εξεύρεση τρόπων προστασίας και διαφύλαξης του δομημένου και κατ’ επέκταση φυσικού μας περιβάλλοντος;

 

Εκπροσώπηση Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κύπρου
Άλκης Δίκαιος, Μύρια Κωνσταντινίδου, Παύλος Φεραίος, Φάνος Κυριακίδης