Αρχιτέκτονες: Νικοδημος Κ. Τσολακης, Ελενα Κ. Τσολακη, Kyriakos Tsolakis Architects

Κυπριακή Συμμετοχή στον Ευρωπαϊκό Διαγωνισμό Αρχιτεκτονικής Mies Van Der Rohe Award 2017

Τοποθεσία: Λευκωσία
Προϋπολογισμός: €767 000
Εμβαδόν: 1040 τ.μ. (738 €/τ.μ.)
Κατάσταση: Ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2016
Κατηγορία: Κοινωνική ευημερία, Κατοίκηση, Κυβερνητικό, Αστικό

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το όραμα του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) ήταν η δημιουργία του πρώτου καταφυγίου κακοποιημένων γυναικών στην Κύπρο. Ο νέος αυτός χώρος στη Λευκωσία στεγάζει περιπτώσεις γυναικών και από τις δύο κοινότητες, οι οποίες καταφεύγουν σε αυτό με τα παιδιά τους για μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Το εν λόγω κτίριο παρέχει στους θαμώνες υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης, συμβουλευτική αγωγή και διαμονή, ενώ ταυτόχρονα στεγάζει τα γραφεία του Συνδέσμου. Η ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα αυτής της κατηγορίας κτιρίων, καθώς και τα κοινωνικά ζητήματα, τα οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν, απαιτούσαν μια διακριτική αρχιτεκτονική προσέγγιση με ευαισθησία και απλότητα.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Το κτιριολογικό του πρόγραμμα έχει την ιδιαιτερότητα δύο αυτόνομων λειτουργικά ζωνών, η μία εκ των οποίων αποτελεί τους χώρους του καταφυγίου, ενώ η άλλη τα γραφεία του Συνδέσμου. Η ατμοσφαιρική χρήση του φωτός και των χρωμάτων σε συνδυασμό με την προσεγμένη χωρική διάταξη των κοινόχρηστων χώρων και των υπνοδωματίων του καταφυγίου επιδρούν θετικά στην ψυχοσύνθεση των γυναικών και των φιλοξενούμενων παιδιών τους, δημιουργώντας έτσι ένα περιβαλλον γαλήνιο και ασφαλές. Τα μεγάλα σε μέγεθος ανοίγματα βοηθούν ώστε ακόμη και το πιο μικρό δωμάτιο να μοιάζει ευρύχωρο. Παρά τα διάφορα περιοριστικά δεδομένα, όπως ο χαμηλός προϋπολογισμός, το μακροστενο οικόπεδο και οι πολεοδομικοί κανονισμοί, πρόθεσή μας ήταν να δημιουργηθεί ένα κτίριο με την καλύτερη δυνατή ποιότητα και σχεδιασμό, με άφθονους χώρους, άπλετο φως και θετική ατμόσφαιρα.

Το τμήμα με τα γραφεία του Συνδέσμου καταλαμβάνει τον δεύτερο όροφο του κτιρίου, έχοντας απρόσκοπτη θέα προς τη γύρω περιοχή. Προσφέρονται υπηρεσίες ψυχολογικής στήριξης και συμβουλευτικής αγωγής οι οποίες απευθύνονται τόσο σε μεμονωμένα άτομα, όσο και σε οικογένειες ή άλλου είδους κοινωνικές ομάδες. Τα προγράμματα αυτά υποστηρίζονται από έναν χώρο εκπαίδευσης κι έναν άλλο μεγάλο χώρο, ο οποίος φιλοξενεί το τηλεφωνικό κέντρο με όλες τις «γραμμές βοήθειας». Τα επί μέρους αυτά τμήματα μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν στις ενδεχομένως διαφοροποιημένες μελλοντικές ανάγκες του Συνδέσμου. Το κτίριο είναι πλήρως προσβάσιμο από άτομα με κινητικές δυσκολίες, μέσω ραμπών και αντιστοίχως διαμορφωμένων υπνοδωματίων και μπάνιων.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ – ΥΛΙΚΑ
Το ιδιόμορφο σχήμα του οικοπέδου, καθώς και το ευρύ οικοδομικό πρόγραμμα οδήγησε σε ένα κτίριο με συμπαγή και αυστηρή ογκοπλασία. Τα άτομα που φιλοξενούνταν στους χώρους του καταφυγίου έχουν την μεγαλύτερη από οποιονδήποτε άλλον ανάγκη να συναντήσουν ένα κτίριο, το οποίο θα τους υποδεχτεί και θα τους παρέχει τις αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης που έχουν στερηθεί. Η διαδικασία του σχεδιασμού λοιπόν, αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερη προσοχή, επιμονή κι ευαισθησία ώστε, το κτιριακό αποτέλεσμα να αποτελέσει μια φωλιά στήριξης γι’ αυτούς τους ανθρώπους.

Τα κουφώματα επενδύθηκαν με ανοδιωμένο αλουμίνιο χρώματος χρυσού, ένα υλικό οικονομικό, το οποίο απαντάται συχνά στην Κύπρο σε εμπορικά κτίρια της δεκαετίας του ’80. Το σκεπτικό πίσω από αυτή την επιλογή ήταν να γίνει χρήση ενός οικείου για τα κυπριακά δεδομένα υλικού, το οποίο όμως, να επανεντάσσεται με εντελώς καινούρια σχεδιαστικά κριτήρια, παρά τη σαφή αναφορά του στην αισθητική περασμένων δεκαετιών. Το στοιχείο αυτό γίνεται σήμα κατατεθέν ενός σύγχρονου κτίσματος, συμβάλλοντας την ίδια στιγμή στη δημιουργία μιας ζεστής ατμόσφαιρας, τόσο εντός, όσο κι εκτός του κελύφους, λόγω των αντανακλάσεων του φωτός στις χρυσές μεταλλικές επιφάνειες. Το χρυσό χρώμα των κουφωμάτων προσδίδει στον ολόλευκο και αυστηρό όγκο του κτιρίου χάρη και κομψότητα.

Ο σχεδιασμός των μεταλλικών κουφωμάτων προέκυψε από την ανάγκη να μειωθεί το ποσοστό του άμεσου ηλιακού φωτός που φτάνει στους εσωτερικούς χώρους. Τα μεγάλα σε μέγεθος παράθυρα που βρίσκονται στην περίμετρο του κτιρίου προσδίδουν ευρυχωρία και ζεστασιά στους χώρους, ενώ την ίδια στιγμή είναι κομψά, ενεργειακά αποδοτικά και μοναδικά στον σχεδιασμό τους. Τα επί μέρους κάθετα στοιχεία προσφέρουν μια αίσθηση ιδιωτικότητας και ασφάλειας, καθώς το παράθυρο μπορεί να είναι πλήρως ανοικτό δίχως τα παιδιά να διατρέχουν οποιονδήποτε κίνδυνο.

Μικρές αλλά ουσιαστικές λεπτομέρειες του κτιρίου, όπως το χρώμα στους τοίχους, οι ονομασίες των υπνοδωματίων και ο βοτανικός κήπος, συμβάλλουν όλες με τη σειρά τους σε ένα ευνοϊκό για τους θαμώνες περιβάλλον. Ιδιαίτερα οι οπτικές φυγές προς τον βοτανικό κήπο συνδέουν την καθημερινότητα των χρηστών του κτιρίου με τους καταπραϋντικούς ρυθμούς του εποχιακού κύκλου. Με τη συμβολή ενός graphic designer και της ομάδας των ψυχολόγων του καταφυγίου αποφύγαμε την τυπική αρίθμηση των εσωτερικών χώρων χρησιμοποιώντας εικονίδια και ονομασίες στοιχείων της φύσης, καθώς και ήπια χρώματα στις πόρτες των υπνοδωματίων.

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Η ορθή βιοκλιματική συμπεριφορά του κτιρίου ήταν ένας στόχος που τέθηκε εξαρχής κι επηρέασε σημαντικά τη διαδικασία σχεδιασμού μέχρι το τέλος. Το σύνολο του κτιριακού όγκου καταφέρνει εν τέλει ενεργειακά να αποδίδει τα μέγιστα. Τα μπετονένια στοιχεία της κτιριακής δομής επενδύονται και μονώνονται με πολυστερίνη, η σειρά των παραθύρων που εφαρμόστηκαν χαρακτηρίζονται από χαμηλή εκπομπή θερμικής ενέργειας, ενώ έχει ήδη γίνει η πρόνοια για μελλοντική τοποθέτηση φωτοβολταϊκών πλαισίων στην οροφή. Το πλαίσιο των μεταλλικών κουφωμάτων έχει σχεδιαστεί με τρόπο που να αντανακλά τον ανεπιθύμητο ήλιο του καλοκαιριού και να επιτρέπει στο χειμωνιάτικο φως να εισέρχεται απρόσκοπτα στους εσωτερικούς χώρους για να τους ζεσταίνει. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό του κτιρίου είναι το σύστημα του οριζόντιου αερισμού, το οποίο εύκολα μπορεί ο κάθε θαμώνας να χειριστεί για να δροσίσει τον χώρο του.

Ομάδα Μελέτης:
Αρχιτέκτονες: Νικοδημος Κ. Τσολακης, Ελενα Κ. Τσολακη, Kyriakos Tsolakis Architects
Πολιτικός Μηχανικός: Δέσποινα Χατζημάρκου
Μηχανολόγος Μηχανικός: Σπύρος Θεοδοσίου
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός: Στέλιος Αβρααμίδης
Επιμετρητής Ποσοτήτων: Γιώργος Ροδίτης, G. Roditis & Partners
Φωτογράφηση: Χρήστος Παπαντωνίου, Jo Michaelides
Εργολάβος: A.Aristotelous Construction LTD