Μάριος Οικονομίδης Μαρία Ακκελίδου Αρχιτέκτονες

Κρατικό Βραβείο Αρχιτεκτονικής 2016 | Κατηγορία Γ – Ειδικό Βραβείο «Αρχιτεκτονική, ενταγμένη στο φυσικό τοπίο»

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ

• Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης και Εκπαίδευσης (ΚΠΕΕ) Κάβο Γκρέκο, είναι η υλοποίηση της μελέτης μας που βραβεύτηκε με το Α’ Βραβείο στο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, που είχε προκηρύξει το Τμήμα Δασών το 2006.
• Βασικός στόχος του Τμήματος Δασών ήταν η δημιουργία ενός Κέντρου που να συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του πολίτη στα προβλήματα που θέτει η συνύπαρξη μιας καταναλωτικής κοινωνίας με εύθραυστα φυσικά οικοσυστήματα. Το Κέντρο παρέχει στους επισκέπτες ενημέρωση και φιλοξενεί εκθέματα, αναφορικά με τα χερσαία και θαλάσσια οικολογικά χαρακτηριστικά της χερσονήσου του Κάβο Γκρέκο. Το κτίριο χρησιμοποιείται επίσης ως χώρος εκπαίδευσης για τα παιδιά της δημοτικής και μέσης παιδείας και εντάσσεται σε σχετικό πρόγραμμα με τη συνεργασία του Τμήματος Δασών και του Υπουργείου Παιδείας.
• Το Κέντρο περιλαμβάνει χώρο υποδοχής, αίθουσα προβολών και διαλέξεων, αίθουσα διδασκαλίας και περιβαλλοντικής ενημέρωσης, αίθουσα εκθεμάτων, τρία θαλάσσια ενυδρεία, αναψυκτήριο και βοηθητικούς χώρους.
• Ο χώρος ανέγερσης βρίσκεται μέσα στα όρια του Εθνικού Δασικού Πάρκου του Κάβο Γκρέκο και συγκεκριμένα στη συμβολή του παλαιού δρόμου Αγίας Νάπας – Πρωταρά με τον δρόμο που οδηγεί προς τους Άγιους Ανάργυρους.
• Οι εργασίες ανέγερσης του κτιρίου ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο 2015 και η συνολική δαπάνη ανήλθε (περίπου) στα €1.400.000,00. Το συνολικό εμβαδόν του κτιρίου είναι 895 τ.μ.

ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΤΟΥ ΚΑΒΟ ΓΚΡΕΚΟ

Το τοπίο της χερσονήσου είναι αδρό, ρωμαλέο, δωρικό – κυριαρχούν οι βράχοι, η οξειδωμένη κόκκινη γη, οι αόρατοι και οι αγριελιές, η θάλασσα. Γι’ αυτό, ο βασικός προβληματισμός μας – και η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσαμε στο σχεδιασμό – περιστρεφόταν γύρω από το ερώτημα: τί είδους κτίριο, ποιά αρχιτεκτονική αρμόζει στο χώρο αυτό – πώς εντάσσεται ένα τέτοιο κτίριο στο τοπίο του Κάβο Γκρέκο; Αναζητήσαμε ερεθίσματα και αναφορές στον τόπο – το genius loci – στο πνεύμα του Τόπου. Το Κάβο Γκρέκο μας έδωσε την «πρώτη ύλη» για να συνθέσουμε την αρχιτεκτονική του Κέντρου Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Μέσα από την επεξεργασία του πιο πάνω πρωτογενούς προβληματισμού διαμορφώθηκαν οι βασικές επιδιώξεις του σχεδιασμού:

• Η δημιουργία ενός κτιρίου γήινου, μορφολογικά απλού, που συνδιαλέγεται με τις υφές, τα υλικά, τα χρώματα και το ρωμαλέο τοπίο του Κάβο Γκρέκο και αποτελεί φυσική του προέκταση.
• Η δημιουργία ενός κτιρίου που χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια, όπου το τοπίο αποκαλύπτεται στον επισκέπτη έμμεσα και υπαινικτικά, οξύνοντας κατ’αυτό τον τρόπο την διαλεκτική σχέση φύσης, κτιρίου και επισκέπτη.
• Η βιωματική πρόσληψη και ανάγνωση των υλικών, των χρωμάτων και των μοναδικών χαρακτηριστικών του τοπίου, μέσα από την αρχιτεκτονική του κτιρίου.
• Η ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον.
• Η υιοθέτηση απλών και εύκολα αναγνωρίσιμων μεθόδων για την ορθή βιοκλιματική συμπεριφορά του κτιρίου.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

Μέσα από το ψηλάφισμα των υλικών, των χρωμάτων και των υφών του Κάβο Γκρέκο, δημιουργήσαμε ένα κτίριο γήινο και έντονα βιωματικό, όπου ο επισκέπτης μπορεί να αναγνώσει άμεσα τα μοναδικά χαρακτηριστικά της περιοχής.
Η μορφή είναι κατ’ επιλογή απλή, δωρική και συνδιαλέγεται με το ρωμαλέο τοπίο του Κάβο Γκρέκο αρμονικά, χωρίς να δεσπόζει σε αυτό. Οι επιλογές των υλικών και η σύνθεση της υλικής υπόστασης του κτιρίου συνδιαλέγεται με την υλικότητα του τοπίου. Η φυσική τοπογραφία ρέει μέσα στο κτίριο, συνθέτοντας ένα πλούσιο συντακτικό κίνησης και χωρικών εμπειριών. Το κτίριο είναι εσωστρεφές. Η σχέση του επισκέπτη με το έξω παραμένει υπαινικτική∙ αποκαλύπτεται σ’ αυτόν είτε στιγμιαία, είτε με τρόπο ελλειπτικό.

Ο ανοικτός περιβάλλοντας χώρος οριοθετείται με δύο επιμήκη τοιχία, κατασκευασμένα από μεταλλικούς κλωβούς γεμάτα με θραυστό βράχο της περιοχής. Ο επισκέπτης βιώνει την κατάβαση στο εσωτερικό του κτιρίου ακολουθώντας το μονοπάτι ανάμεσα στα επιμήκη τοιχία, περνώντας από τον ανοικτό ορίζοντα του περιβάλλοντα χώρου στον βυθισμένο ημιυπαίθριο χώρο της εισόδου και μετά στον εσωτερικό χώρου του κτιρίου. Δύο αίθρια χωροθετούνται διαδοχικά ανάμεσα στους εσωτερικούς χώρους, οργανώνοντας το συντακτικό του χώρου και εμπλουτίζοντας την αρχιτεκτονική σύνθεση με διαμπερείς χωρικές σχέσεις. Ταυτόχρονα λειτουργούν ως ρυθμιστές του μικροκλίματος του κτιρίου με τον παθητικό δροσισμό και φυσικό εξαερισμό που προσφέρουν στο εσωτερικό του. Η αίθουσα εκθεμάτων αποτελεί την κατάληξη της πορείας του επισκέπτη μέσα στο κτίριο. Η θάλασσα αποκαλύπτεται για μοναδική φορά στον επισκέπτη μέσα από ένα κάδρο – παρατηρητήριο στην είσοδο της αίθουσας.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ-ΥΛΙΚΑ

Η επιλογή της κατασκευαστικής λογικής και των υλικών του κτιρίου, προσδιορίστηκαν από τις βασικές επιδιώξεις του σχεδιασμού και της αρχιτεκτονικής ιδέας, πειθαρχώντας σε αυτά με απόλυτη συνέπεια. Βασικό κριτήριο της επιλογής του φορέα ήταν η ελαχιστοποίηση των δυσμενών επιδράσεων στον περιβάλλοντα χώρο κατά τη φάση της κατασκευής. Επιλέγοντας χαλύβδινο φορέα αποφεύχθηκε η χρήση βαρέων μηχανημάτων και ελαχιστοποιήθηκε η χρήση σκυροδέματος. Ο φορέας κατασκευάστηκε εκτός του περιβάλλοντος χώρου και απλώς συναρμολογήθηκε επί τόπου. Το εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου κατασκευάστηκε εξολοκλήρου από ξηρή κατασκευή, αποτελούμενη από διπλό περίβλημα: το πρώτο, το στεγανό, από σύνθετη διαστρωματωμένη και μονωμένη ξηρή τοιχοποιία, η οποία περιβάλλει τον χαλύβδινο φορέα ενώ το δεύτερο (της εξωτερικής όψης) είναι αεριζόμενη όψη από επένδυση με πλάκες corten steel. Τα επιμήκη τοιχία που περιβάλλουν και ορίζουν το κτίριο κατά μήκος του άξονα ανατολής – δύσης, είναι κατασκευασμένα από μεταλλικούς κλωβούς (gabions) συναρμολογημένους και γεμισμένους επί τόπου, με τα μπάζα από θραυστό βράχο που εξορύχτηκαν κατά την εκσκαφή της θεμελίωσης του κτιρίου. Το εσωτερικό κέλυφος και οι διαχωρισμοί των χώρων είναι από γυψοσανίδα. Τα δάπεδο κατασκευάστηκε επί τόπου από χυτό ρεοπλαστικό τσιμεντοκονίαμα. Η αντίθεση της υλικής υπόστασης του εξωτερικού περιβλήματος και του εσωτερικού του κτιρίου δεν είναι τυχαία. Αποσκοπεί στην ανάδειξη της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ του τοπίου της χερσονήσου και του αρχιτεκτονικού χώρου. Οι εποχές και το κλίμα της περιοχής αφήνουν το αποτύπωμά τους πάνω στο κτίριο αλλοιώνοντας συνεχώς, μέσα στο χρόνο, το corten steel και τα λίθινα τοιχία.

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Σημαντική παράμετρος του σχεδιασμού υπήρξε η δημιουργία ενός κτιρίου με ορθή βιοκλιματική συμπεριφορά, μέσα από απλούς, εύκολα αναγνωρίσιμους από τον επισκέπτη τρόπους. Το κτίριο γίνεται με αυτό τον τρόπο εργαλείο περιβαλλοντικής ενημέρωσης. Συγκεκριμένα, στοχεύσαμε στον περιορισμό των θερμικών απωλειών το χειμώνα και στη μείωση των θερμικών απολαβών το καλοκαίρι με τους εξής τρόπους:

• Η επιλογή ενός συμπαγούς, ορθογώνιου σχήματος συνεπάγει μείωση των εκτεθειμένων στις εξωτερικές θερμοκρασίες επιφανειών. Οι θερμικές απώλειες τον χειμώνα και οι θερμικές απολαβές το καλοκαίρι μειώνονται.
• Η κατασκευή ενός συμπαγούς περιβλήματος με μεγάλη θερμική μάζα συνεπάγε αύξηση της θερμοχωρητικότητας και της θερμομονωτικής ικανότητας του κτιρίου.
• Ταυτόχρονα, η υιοθέτηση διπλού εξωτερικού κελύφους στο κτίριο, με εξωτερική αεριζόμενη όψη από λαμαρίνες corten, συνεισφέρει σημαντικά στην επίτευξη δροσισμού του δεύτερου (στεγανού) περιβλήματος του κτιρίου. Η θερμική αγωγιμότητα διαμέσου των εξωτερικών επιφανειών μέσα στο κτίριο μειώνεται.
• Τα σκιασμένα αίθρια προστατεύουν τις εξωτερικές επιφάνειες του κτιρίου, διατηρώντας σ΄ αυτές χαμηλότερες θερμοκρασίες. Ταυτόχρονα το νερό στις ξέβαθες δεξαμένες συνεισφέρει στην επίτευξη δροσισμού με εξάτμιση.
• Τέλος, τα αίθρια υποβοηθούν στην προώθηση του φυσικού αερισμού του κτιρίου κατά τη διάρκεια της νύκτας.