Μιχάλης Γεωργίου, Αρχιτέκτονας

Κρατικό Βραβείο Αρχιτεκτονικής 2016 | Κατηγορία Β – Έργο Νέων Αρχιτεκτόνων

Το παρεκκλήσιo Αποστόλου Πέτρου και Αγίας Ελένης της Μάρτυρος βρίσκεται επί της οδού Κερκύρας στην ενορία Άγιoς Θεόδωρος στην Πάφο. Η κατάθεση του θεμέλιου Λίθου έγινε από τον Μητροπολίτη Πάφου, Γεώργιο Δ’, στις 7 Δεκεμβρίου 2013 ενώ οι οικοδομικές εργασίες αποπερατώθηκαν στις 19 Ιουλίου 2015.

Το παρεκκλήσι εντάσσεται στους δίκλιτους καμαρασκεπείς ναούς και αποτελείται από Νάρθηκα, Κυρίως Ναό, Πλάγιο Κλήτος, Ιερό Βήμα και ένα Παστοφόριο. Μορφολογικά, αντλεί στοιχεία από την Κυπριακή παραδοσιακή, εκκλησιαστική αρχιτεκτονική επιχειρώντας μια σύγχρονη εκδοχή με την χρήση νέων μεθόδων και υλικών. Το ιδιαίτερα λεπτότοιχο κέλυφος του ναού έχει τη λογική στερεού που παράγεται από εξώθηση με τις δύο όψεις, δυτική και ανατολική, να παραμένουν ανοιχτές. Το κελύφους στεγάζει όλες τις προγραμματικές λειτουργίες του έργου, οι αλληλεπιδράσεις των οποίων παράγουν τους χώρους στο εσωτερικό. Το πλάγιο κλήτος αντιμετωπίζεται ως συμπαγής όγκος κάτω από το κέλυφος που επικοινωνεί μέσω αψίδων με τον κυρίως ναό. Στην ανατολική πλευρά, σε ημικυλινδρικό όγκο, που στεγάζεται με τεταρτοθόλιο, βρίσκεται το ιερό του ναού που φαίνεται να εισχωρεί οπτικά στο κέλυφος. Η είσοδος βρίσκεται στην Δυτική πλευρά και προστατεύεται από κατακόρυφα σκίαστρα που εκτίνονται σ’ όλο το ύψος του κτίσματος διαμορφώνοντας παράλληλα το κωδωνοστάσιο. Η λύση αποσκοπεί αφ’ ενός, στη δημιουργία καλυμμένων ημιυπαίθριων χώρων, και αφ’ εταίρου στον έλεγχο του εισερχόμενου φωτός στο ναό. Ο περιβάλλοντας χώρος, με κυρίαρχο στοιχείο τις υφιστάμενες αμυγδαλιές, συμπληρώνει τη σύνθεση.

Η δρομική οργάνωση του εσωτερικού του κτίσματος, οδηγεί το βλέμμα του επισκέπτη στο εικονοστάσι και στη κόγχη του ιερού. Στον θόλο του ιερού, τοποθετείται η Πλατυτέρα των Ουρανών φέροντας το Χριστό στην αγκαλιά της. Οι πτυχώσεις των ενδυμάτων και οι τονικότητες του χρυσού χρώματος, αναδεικνύουν τις μορφές, ενώ η σύνθεση συμπληρώνεται με περίτεχνο διάκοσμο από γεωμετρικά μοτίβα. Το εικονοστάσι παραμένει χαμηλό λειτουργώντας ως διαμπερές διάφραγμα που επιτρέπει μέσω οπών, την θέαση της Αγίας Τράπεζας και της κόγχης του ιερού ενισχύοντας την δρομική σύνθεση του ναού.

Σχεδιαστική Προσέγγιση

Το παρεκκλήσι αποτέλεσε σχεδιαστική πρόκληση για την ομάδα που κλήθηκε να ανταποκριθεί στην παγιωμένη, στατικά και μορφολογικά, αρχιτεκτονική του ορθόδοξου χριστιανικού ναού. Το έργο εγκαταλείπει την παραδοσιακή ιεραρχική δομή της σχεδιαστικής διαδικασίας προς μια συλλογική προσέγγιση στον σχεδιασμό που κύριο στόχο έχει την γεφύρωση του κόστους και της πολυπλοκότητας. Αντίθετα από τις συνήθεις πρακτικές, συστάθηκε μια διεπιστημονική πλατφόρμα πληροφορίας, από τα πρώτα σταδία του έργου, η οποία αποτέλεσε την βάση για όλες τις μετέπιπτα διεργασίες. Σχεδιαστικές παράμετροι και κόστος αποτέλεσαν μέρος της πλατφόρμας η οποία βασίστηκε ως επί το πλείστων σε ψηφιακές τεχνολογίες αιχμής. Οι τεχνολογίες αυτές ενίσχυσαν την συνεργασία μεταξύ της σχεδιαστικής ομάδας και επέτρεψαν αποδοτικότερη διαχείριση του έργου τόσο στο σχεδιαστήριο όσο και κατά την διάρκεια της κατασκευής.

Ενεργειακή Απόδοση

Παρά την μικρή κλίμακα, στο έργο έχουν εφαρμοστεί σειρά παθητικών συστημάτων προς βελτιστοποίηση της ενεργειακή απόδοσης του κτηρίου και της θερμικής άνεσης των επισκεπτών ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Έχουν αποφευχθεί τα ανοίγματα στον βορρά και νότο ενώ τα υαλοστάσια δύσης και ανατολής υποχωρούν στο εσωτερικό προσφέροντας αυτό-σκίαση από το ίδιο το κέλυφος. Το ανατολικό υαλοστάσιο σκιάζετε πλήρως από τον κυλινδρικό όγκο του ιερού ενώ το μεγάλο υαλοστάσιο της δύσης σκιάζετε από τα κατακόρυφα σκίαστρα που διαμορφώνουν ταυτόχρονα το κωδωνοστάσιο. Το έργο εκμεταλλεύεται τους δυτικούς επικρατούντες ανέμους της περιοχής Πάφου προς επίτευξη διαμπερούς αερισμού ενώ το σχετικά μεγάλο ύψος στο εσωτερικό θέτει σε λειτουργία το φαινόμενο της καμινάδας -stack effect- συντελώντας σε περεταίρω παθητική ψύξη του κτηρίου. Τέσσερα καθ’ ύψος επιμήκη παράθυρα (0.2m x 5m), δύο στην ανατολή και δύο στην δύση, εξασφαλίζουν την λειτουργία των πιο πάνω μηχανισμών κατά την διάρκεια της ημέρας και την νύκτας επιτυγχάνοντας σημαντική πτώση της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του ναού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Προς ελαχιστοποίηση του ενεργειακού αποτυπώματος του κτηρίου έχουν χρησιμοποιηθεί ως επί το πλείστο τοπικά υλικά ενώ όλοι οι λαμπτήρες φωτισμού του έργου είναι τεχνολογίας LED χαμηλής κατανάλωσης. Το εξαιρετικά λεπτόπτοιχο κέλυφος (70mm) έχει συντελεστή θερμοπερατότητας (U-Value) 0.61W/m²K, πληρώντας τις Απαιτήσεις Ελάχιστης Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων της Κυπριακής Δημοκρατίας (<0.85W/m²K για κατακόρυφα στοιχεία κελύφους και <0.75W για οριζόντια στοιχεία κελύφους). Τέλος έχει αποφευχθεί η εγκοπή των υφιστάμενων δέντρων (αμυγδαλιές) με την κατάλληλη χωροθέτηση του κτηρίου.

Τεχνολογία Κατασκευής

Όσον αφορά την κατασκευαστική τεχνολογία, η σχεδιαστική ομάδα ερεύνησε και επαναπροσδιόρισε δομικά υλικά, ενώ χρησιμοποίησε ψηφιακές σχεδιαστικές και κατασκευαστικές τεχνολογίες για την πραγματοποίηση των σύνθετων γεωμετριών που απαιτούνταν στο έργο. Οι μελετητές προσδιόρισαν ως κύρια κατασκευαστική μέθοδο το Ferrocement, ένα λεπτότοιχο σύμμικτο σύστημα, που χρησιμοποιήθηκε κυρίως κατά την δεκαετία του 60’ για την κατασκευή κελυφών με σύνθετες γεωμετρίες και πλωτών σκαφών. Παρά τα σημαντικά πλεονεκτήματα του, το Ferrocement ξεπεράστηκε από άλλες, σύγχρονες κατασκευαστικές μεθόδους και υλικά, κυρίως λόγω των υψηλών του απαιτήσεων σε εργατικό δυναμικό και της δυσκολίας να ενσωματωθεί στους σύγχρονους (πλην συντηρητικούς) οικοδομικούς κανονισμούς και Κώδικες Προτύπων. Ως εκ τούτου, η τεχνολογία εγκαταλείφτηκε για αρκετό χρονικό διάστημα κατά το οποίο χρησιμοποιήθηκε μόνο σε περιπτώσεις όπου υπήρχε φτηνό εργατικό δυναμικό, ή μη στατικές εφαρμογές.

Το χαμηλό του βάρος, οι μειωμένες απαιτήσεις σε τεχνογνωσία εφαρμογής και η τοποθέτηση του χωρίς ξυλότυπο, κατέστησαν το Ferrocement υποψήφιο δομικό σύστημα για το έργο. Η συστηματική έρευνα και επαλήθευση των δυνατοτήτων του υλικού, ώθησε την σχεδιαστική ομάδα στο να προτείνει τον εκσυγχρονισμό της τεχνικής, ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί στην κατασκευή του παρεκκλησίου. Η στατικές ιδιότητες και η κατασκευασιμότητα του επιβεβαιώθηκαν μετά από σειρά εργαστηριακών δοκιμών οι οποίες αποκάλυψαν τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα. Το υλικό χαρακτηρίζεται από υψηλές αντοχές, ανθεκτικότητα, ευελιξία και ευκολία εφαρμογής σε καμπύλες επιφάνειες. Το μειονέκτημα των υψηλών του απαιτήσεων σε εργατικό δυναμικό μετριάστηκε με τη χρήση σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών κατασκευής με ταυτόχρονα πλεονεκτήματα στην ακρίβεια (ανοχές +/-3mm) και το κόστος. Ένα εξαιρετικά λεπτότοιχο, αλλά με υψηλές αντοχές κέλυφος, υποστηριζόμενο από μεταλλικά στοιχεία και τοιχία από οπλισμένο σκυρόδεμα κατασκευάστηκε με επιτυχία διαμορφώνοντας τον σύμμικτο στατικό φορέα του παρεκκλησίου. Οι ιδιότητες του συστήματος επέτρεψαν την δημιουργία κελύφους με πάχος μόνο 70mm συμπεριλαμβανομένης της θερμομόνωσης το οποίο πληρεί όλες τις απαιτήσεις των σχετικών κανονισμών. Ο εκσυγχρονισμός και ο συνδυασμός του Ferrocement με σύγχρονες κατασκευαστικές μεθόδους και υλικά επέτρεψαν την αναθεώρηση του συστήματος και την ανάδειξη του ως μια ανταγωνιστική εναλλακτική λύση για σύγχρονες σύνθετες εφαρμογές.

Σχεδιαστικές και κατασκευαστικές ψηφιακές τεχνολογίες επέτρεψαν την αδιάλειπτη συνεργασία τόσο μεταξύ των μελετητών όσο και μεταξύ μελετητών και εργολάβων. Ένα κεντρικό ψηφιακό μοντέλο με δυνατότητες αμφίδρομου εκσυγχρονισμού, επέτρεψε τον συσχετισμό και την διαχείριση της κατασκευαστικής πληροφορίας. Η ψηφιοποίηση της επικοινωνίας επέτρεψε την ελαχιστοποίηση των σφαλμάτων, την μείωση του κόστους και την επιτάχυνση της κατασκευής. Επιπρόσθετα, η ενασχόληση με την ψηφιακή κατασκευή επέτρεψε στους μελετητές να επιτύχουν αρτιότερο τελικό αποτέλεσμα χωρίς επιπλέον οικονομική επιβάρυνση. Προς επίτευξη του στόχου αυτού, διάφορα δομικά στοιχεία του έργου, όπως ξυλότυποι, λεπτομέρειες, φωτιστικά, ακόμη και μέρος της σταθερής επίπλωσης του ναού (Εικονοστάσι και Αγία Τράπεζα) διεκπεραιώθηκαν ψηφιακά απ’ ευθείας από την σχεδιαστική ομάδα, διευκολύνοντας και επιταχύνοντας έτσι την κατασκευή στο εργοτάξιο.