"Η αρχιτεκτονική δεν κατασκευάζει απλώς κτήρια - αρθρώνει πολιτισμούς"
Στη Βενετία, κάθε δύο χρόνια, το παγκόσμιο αρχιτεκτονικό τοπίο επανασυντίθεται γύρω από ένα κοινό ερώτημα. Το 2025, αυτό το ερώτημα ήταν η “νοημοσύνη”: φυσική, τεχνητή και συλλογική. Η 19η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής, υπό την επιμέλεια του διακεκριμένου Ιταλού Αρχιτέκτονα και ερευνητή Carlo Ratti, δεν περιορίστηκε στην έκθεση αρχιτεκτονικών έργων. Αντιθέτως, λειτούργησε ως ένας εκτεταμένος πολιτισμικός και επιστημονικός διάλογος γύρω από το μέλλον της αρχιτεκτονικής σε έναν κόσμο ραγδαίων μεταβολών.
Με περισσότερους από 750 συμμετέχοντες και περισσότερα από 300 αρχιτεκτονικά, καλλιτεχνικά και ερευνητικά έργα, η φετινή διοργάνωση καταπιάστηκε με τα επείγοντα ζητήματα της εποχής μας: την κλιματική κρίση, τις τεχνολογικές καινοτομίες (ιδίως την τεχνητή νοημοσύνη), αλλά και τις μεταβολές στην κοινωνική οργάνωση και διαβίωση. Η έννοια της “νοημοσύνης” χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο ως αντικείμενο μελέτης, αλλά και ως μέσο ερμηνείας και σχεδιαστικής στρατηγικής, προτείνοντας ένα νέο θεμελιώδες λεξιλόγιο για την αρχιτεκτονική του μέλλοντος.
Εθνικές Συμμετοχές που Ξεχώρισαν (μέσα από τη ματιά των εκπροσώπων του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κύπρου)
Η παρουσία των εθνικών περιπτέρων προσέφερε ένα πολύχρωμο μωσαϊκό από προσεγγίσεις, τεχνικές και ερωτήματα, με κάθε συμμετοχή να αναδεικνύει διαφορετικές όψεις της σύγχρονης και μελλοντικής αρχιτεκτονικής πράξης. Παρακάτω παρουσιάζονται οι πιο ξεχωριστές συμμετοχές με εκτενέστερη ανάλυση του περιεχομένου και των προθέσεών τους.
Αυστραλία – “Home” Η συμμετοχή της Αυστραλίας αποτελεί ένα από τα πιο συγκινητικά και στοχαστικά περίπτερα της φετινής Μπιενάλε. Το έργο της ομάδας των Πρώτων Εθνών δημιουργεί έναν χώρο μάθησης, σύνδεσης και στοχασμού πάνω στην έννοια του «σπιτιού». Η εγκατάσταση αποτελείται από έναν ημικυκλικό τοίχο κατασκευασμένο από συμπιεσμένο χώμα και ενσωματωμένα προσωπικά αντικείμενα που έχουν δωρηθεί από μέλη κοινοτήτων Πρώτων Εθνών. Το εσωτερικό περικλείει έναν κύκλο με άμμο, όπου οι επισκέπτες καλούνται να αφήσουν το προσωρινό τους αποτύπωμα, δημιουργώντας έτσι έναν διάλογο με το παρελθόν και το μέλλον της κοινότητας. Η πράξη αυτή έχει έντονο συμβολισμό, καθώς υπενθυμίζει την παροδικότητα του ατόμου αλλά και τη μόνιμη παρουσία της συλλογικής μνήμης. Το περίπτερο ενσωματώνει αρχές της κυκλικότητας, καθώς όλα τα υλικά της εγκατάστασης θα επιστραφούν μετά το τέλος της Μπιενάλε στις κοινότητες από όπου προήλθαν, διατηρώντας έτσι την οικολογική και κοινωνική τους αξία.
Αυστρία – “Agency for Better Living” Η αυστριακή συμμετοχή εστιάζει στη στέγαση ως πεδίο κοινωνικής δικαιοσύνης και συλλογικής ευημερίας. Μέσα από μία σύγκριση ανάμεσα στο μοντέλο κοινωνικής κατοικίας της Βιέννης και τις αυτοοργανωμένες κατοικίες της Ρώμης, το περίπτερο προσφέρει ένα ευφυές σχόλιο για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στον τομέα της αστικής κατοικίας. Διαδραστικά εκθέματα και τεκμηριωμένο υλικό αποκαλύπτουν πώς η συλλογική νοημοσύνη μπορεί να διαμορφώσει καλύτερα πρότυπα διαβίωσης.
Βέλγιο – “Building Biospheres” Η βελγική συμμετοχή εξερευνά το πώς η φυτική νοημοσύνη μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα για το αρχιτεκτονικό μέλλον. Το περίπτερο αναπαριστά μια σειρά από τεχνητά μικροκλίματα, όπου αρχιτεκτονικές κατασκευές λειτουργούν ως φορείς βιοποικιλότητας και περιβαλλοντικής ισορροπίας. Το εγχείρημα προτείνει τη μετάβαση από την ανθρώπινο-κεντρική αντίληψη του χώρου σε μια βιώσιμη συνύπαρξη με τα οικοσυστήματα, υιοθετώντας πρακτικές βιομιμητικής και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά. Το περίπτερο παρακινεί τον επισκέπτη να αναλογιστεί τις ευφυείς στρατηγικές της φύσης και να επανεξετάσει το ρόλο της αρχιτεκτονικής ως οργανισμού που εξελίσσεται.
Βραζιλία – “(RE)INVENTION” Η συμμετοχή της Βραζιλίας εμπνέεται από τις ιθαγενείς κοινότητες του Αμαζονίου και διερευνά πώς η συλλογική νοημοσύνη –τόσο προγονική όσο και σύγχρονη– μπορεί να ανασχεδιάσει την αρχιτεκτονική σε περιόδους κοινωνικών και περιβαλλοντικών κρίσεων. Η έκθεση παρουσιάζει υποδομές που σέβονται το φυσικό περιβάλλον και λειτουργούν ως πολιτιστικά τεκμήρια, επιδεικνύοντας τρόπους βιώσιμης συνύπαρξης με τη φύση μέσα από την αναγνώριση και αξιοποίηση της τοπικής γνώσης.
Γερμανία – “STRESSTEST” Το περίπτερο της Γερμανίας προσεγγίζει την υπερθέρμανση των πόλεων με μια διμερή εγκατάσταση. Στο τμήμα “STRESS”, οι επισκέπτες βιώνουν την αστική ζέστη μέσω εμβυθιστικών εμπειριών και πολυμεσικού περιεχομένου. Στο “DE-STRESS”, παρουσιάζονται πράσινες λύσεις, όπως τεχνολογίες φυσικού δροσισμού, πράσινες υποδομές και βιώσιμος αστικός σχεδιασμός, ενισχύοντας τη σημασία της αρχιτεκτονικής ως εργαλείο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Δανία – “Build of Site” Η δανική συμμετοχή προχωρά πέρα από την έννοια της προσωρινής εγκατάστασης, εστιάζοντας σε μια αληθινή διαδικασία ανακαίνισης του ίδιου του κτιρίου του περιπτέρου. Η προσέγγιση αυτή τονίζει την αξιοποίηση υπαρχόντων πόρων και την ενσωμάτωση βιολογικών συνδετικών υλικών. Οι επισκέπτες παρακολουθούν ζωντανά τη μεταμόρφωση του χώρου, ενθαρρύνοντας την αναθεώρηση της αξίας των υλικών και των αρχών της κυκλικής αρχιτεκτονικής.
Ελλάδα – “IntelligensHistorica” Η ελληνική πρόταση στρέφεται στην επαναχρησιμοποίηση ιστορικών βιομηχανικών χώρων, συγκεκριμένα των ναυπηγείων Χανίων και Ηρακλείου, τα οποία προτείνονται ως ζωντανοί πολιτισμικοί χώροι. Η έκθεση αναδεικνύει τη διαλεκτική σχέση μεταξύ του ιστορικού παρελθόντος και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, τονίζοντας την ανάγκη διατήρησης και ανανέωσης της πολιτιστικής μνήμης μέσω ευρηματικής επανάχρησης.
Εσθονία – “Let Me Warm You” Η συμμετοχή της Εσθονίας προσφέρει μια κριτική και ειλικρινή προσέγγιση της ενεργειακής ανακαίνισης σε ιστορικά κτίρια. Μεταμορφώνοντας την πρόσοψη ενός βενετσιάνικου παλατιού με λευκά πάνελ μόνωσης, το περίπτερο αναδεικνύει τις εντάσεις ανάμεσα στους στόχους για ενεργειακή απόδοση και τις κοινωνικές συνέπειες των παρεμβάσεων στον αστικό ιστό. Συνοδευόμενο από μακέτες και μαρτυρίες, το έργο αποκαλύπτει τις ανθρώπινες ιστορίες πίσω από κάθε ανακαίνιση, θέτοντας ερωτήματα για τη διατήρηση, την ταυτότητα και τη βιωσιμότητα.
Ισπανία – “Internalities” Η Ισπανία εστιάζει σε στρατηγικές αποανθρακοποίησης του κτιριακού τομέα μέσα από τη χρήση τοπικών, φυσικών και αναγεννητικών υλικών όπως ξύλο, πέτρα, φελλός και φυτικές ίνες. Η έκθεση οργανώνεται γύρω από πέντε άξονες: υλικά, επαγγέλματα, ενέργεια, απόβλητα και εκπομπές, με κάθε ενότητα να συνδέεται με μια γεωγραφική περιοχή της Ιβηρικής Χερσονήσου. Το περίπτερο αποτελεί πρότυπο για την ενσωμάτωση της τοπικής γνώσης σε λύσεις με οικολογική και οικονομική ισορροπία.
Ιταλία – “TERRÆ AQUÆ” Η ιταλική συμμετοχή φωτίζει την ενότητα γης και θάλασσας ως αδιαχώριστο τοπίο. Η έκθεση εξετάζει την παράκτια ταυτότητα της χώρας και προτείνει μια αρχιτεκτονική που σέβεται και εναρμονίζεται με την υδάτινη γεωγραφία. Μέσα από χάρτες, αναπαραστάσεις και κατασκευές, το περίπτερο προωθεί ένα νέο λεξιλόγιο σχεδιασμού για τον 21ο αιώνα που ανταποκρίνεται στις κλιματικές και τοπιακές προκλήσεις.
Κύπρος – “(To the Stones) – we lent you our breath, and you whispered it back to the earth” Η Κυπριακή πρόταση της Αρχιτέκτονα Σεβίνας Φλωρίδου με συν-επιμελήτριες τις Νίκολα Μητροπούλου και Clara Zinecker, βοηθό Αρχιτέκτονα τον Aaron Gatt και την ομάδα καλλιτέχνιδων-ερευνητριών Fisherwomxn (Μύριαμ Γκατ, Ιουλίτα Τουμαζή, Σέτα Αστραίου-Καρύδη) και την ομάδα τεχνιτών TERRACT-Σαλαμιού, επικεντρώνεται στην ξερολιθιά ως συλλογική και βιώσιμη πρακτική, με αφετηρία το χωριό Σαλαμιού. Μέσα από υλικά τεκμήρια, αρχειακό υλικό και μια ποιητική εικαστική εγκατάσταση, το περίπτερο λειτουργεί ως χώρος μνήμης και στοχασμού. Η ανθρώπινη ανάσα, συμβολικά αποτυπωμένη στις πέτρες, παραπέμπει στη βαθιά σχέση του ανθρώπου με τη γη και τον χρόνο, ενώ το έργο θέτει σε διάλογο την παραδοσιακή κατασκευαστική γνώση με την εποχή της τεχνητής υπερπληροφόρησης.
Λιθουανία – “Architecture of Trees” Η λιθουανική συμμετοχή φέρνει στο προσκήνιο μια αρχιτεκτονική που ενσωματώνει τη βιοποικιλότητα και τη συλλογική μνήμη. Με οδηγό το δάσος ως ζωντανό οικοσύστημα, το περίπτερο παρουσιάζει σχεδιαστικές προσεγγίσεις που δεν παρατηρούν απλώς τη φύση, αλλά μαθαίνουν από αυτήν. Μέσα από φυσικά υλικά, αισθητικές εμπειρίες και ερευνητικό υλικό, η έκθεση προσκαλεί σε έναν επαναπροσδιορισμό της συνύπαρξης ανθρώπου-φύσης.
Μαρόκο – “Materiae Palimpsest” Το μαροκινό περίπτερο είναι μια αρχιτεκτονική κατασκευή από χώμα και φως, με 72 κολώνες που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές ιστορικές περιόδους της χώρας. Η παρουσία ψηφιακών μορφών τεχνιτών, ανδρικών και γυναικείων, σε πλήρη δράση, αποδίδει τη συλλογική μνήμη και την πολιτιστική συνέχεια. Το έργο αναδεικνύει την αρχιτεκτονική ως τόπο συναντήσεων του παρελθόντος με το μέλλον, της παράδοσης με την καινοτομία.
Μεξικό – “Chinampa Veneta” Η μεξικανική συμμετοχή προτείνει μια γέφυρα μεταξύ παραδοσιακής και σύγχρονης οικολογικής αρχιτεκτονικής, αντλώντας έμπνευση από τις τσινάμπες – τους αρχαίους πλωτούς κήπους της περιοχής των Αζτέκων. Το περίπτερο μεταφέρει αυτή την υδάτινη αγροτική πρακτική στον ιστό της Βενετίας, προτείνοντας βιώσιμες μορφές αστικής γεωργίας και οικολογικής συνύπαρξης. Οι επισκέπτες κινούνται μέσα σε κλιμακωτές κατασκευές από φυσικά υλικά, ενώ η φύτευση του κεντρικού χώρου έχει σχεδιαστεί με βάση τις υδατικές ανάγκες των φυτών. Η εμπειρία συνδέει την αρχιτεκτονική με την καλλιέργεια, και την ιστορία με το μέλλον της βιωσιμότητας.
Μπαχρέιν – “Heatwave” (Χρυσός Λέοντας Εθνικής Συμμετοχής) Το περίπτερο του Μπαχρέιν αναδεικνύει την παραδοσιακή σοφία στη διαχείριση της θερμότητας μέσω παθητικών αρχιτεκτονικών τεχνικών, όπως οι ανεμόπυργοι και οι πηλoκατασκευές. Ο χώρος έχει διαμορφωθεί ως μια ψυχρή αυλή με αμυδρό φωτισμό και ηχητικό τοπίο που μιμείται την ατμόσφαιρα παραδοσιακών κατοικιών. Μαξιλάρες εμπνευσμένες από τοπικά στοιχεία προσφέρουν μια ανάπαυλα, ενώ η όλη εμπειρία ενεργοποιεί τη σωματική αντίληψη του δροσερού χώρου. Η έκθεση απέσπασε τον Χρυσό Λέοντα για την πρωτοτυπία και την πολιτισμική ενσωμάτωση της λύσης στην περιβαλλοντική πρόκληση της υπερθέρμανσης.
Ουρουγουάη – “53,86% Uruguay: País Agua” Η έκθεση της Ουρουγουάης αναδεικνύει την κυρίαρχη υδάτινη ταυτότητα της χώρας, της οποίας το 53,86% της επιφάνειας καλύπτεται από νερό. Η εγκατάσταση συνδυάζει αρχιτεκτονική και περιβαλλοντική παιδεία, καλώντας τον επισκέπτη να αλληλεπιδράσει με διαδραστικά εκθέματα που παρουσιάζουν τον ρόλο του νερού στον πολιτισμό, την ιστορία και τη χωρική ταυτότητα. Το έργο προσφέρει νέες οπτικές για τη διαχείριση των φυσικών πόρων μέσα από μια αρχιτεκτονική ευαισθητοποιημένη στο υγρό στοιχείο.
Σαουδική Αραβία – “The Um Slaim School” Η πρόταση της Σαουδικής Αραβίας επικεντρώνεται στη σύνθεση κοινότητας, μνήμης και περιβάλλοντος. Η έκθεση βασίζεται σε ύφασμα, ήχο και οργανικά υλικά, συνθέτοντας ένα σκηνικό που αποτυπώνει την παραδοσιακή κατοίκηση και την εκπαιδευτική διαδικασία στην περιοχή Um Slaim. Η διαδρομή του επισκέπτη περνά από εναλλασσόμενες ζώνες με φωτιστικές και ακουστικές μεταβάσεις, επιτρέποντας μια πολυαισθητηριακή προσέγγιση στην αρχιτεκτονική ως εμπειρία.
Σερβία – “Unravelling” Η σερβική συμμετοχή παρουσιάζει μια ποιητική εγκατάσταση από πλεκτά πάνελ λευκού μαλλιού που σταδιακά διαλύονται, αποδομώντας το έργο σε νήματα. Η αποσυναρμολόγηση πραγματοποιείται από ηλιακά τροφοδοτούμενους μηχανισμούς, υποδηλώνοντας τον κύκλο της ύλης, της τεχνολογίας και της χειροτεχνίας. Το περίπτερο αναστοχάζεται την έννοια της δημιουργίας και της φθοράς, εστιάζοντας στη μετάβαση από το χειροποίητο στο ψηφιακό.
Βραβεία και Εύφημες Μνείες
- Χρυσός Λέοντας για Εθνική Συμμετοχή: Μπαχρέιν – “Heatwave”
- Εύφημη Μνεία: Βατικανό – “Ανοικτό Έργο”, εμπνευσμένο από την έννοια του ανοιχτού νοήματος του Ουμπέρτο Έκο
- Εύφημη Μνεία: Ηνωμένο Βασίλειο – “Geology of Brittanic Repair”, μια αρχιτεκτονική απάντηση στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανισότητες.
- Χρυσός Λέοντας Συλλογικής Συμμετοχής: Canal Cafe, των Diller Scofidio + Renfro, Natural Systems Utilities, SODAI, Aaron Betsky, Davide Oldani
- Αργυρός Λέοντας για Πιο Ελπιδοφόρα Συμμετοχή: Kate Crawford & Vladan Joler – “Calculating Empires: A Genealogy of Technology and Power Since 1500”
Επίλογος
Η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής (10 Μαΐου – 23 Νοεμβρίου 2025) παρουσιάζει ένα πολυφωνικό αφήγημα για τον ρόλο της αρχιτεκτονικής σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Από τις πέτρινες κατασκευές της Κύπρου έως τους πλωτούς κήπους του Μεξικού και τις ψηφιακές αφηγήσεις του Μαρόκου, κάθε εθνική συμμετοχή αποτελεί αντανάκλαση των τοπικών ταυτοτήτων και των παγκόσμιων ανησυχιών. Η έννοια της νοημοσύνης – φυσικής, τεχνητής και συλλογικής – αποτέλεσε το κεντρικό νήμα που ένωσε ετερόκλητες προσεγγίσεις σε έναν κοινό στοχασμό για την κατεύθυνση της αρχιτεκτονικής. Η έκθεση δεν αναζητά απλώς την επόμενη σχεδιαστική τάση, αλλά μια νέα ηθική και υπαρξιακή τοποθέτηση του αρχιτέκτονα, του πολίτη και του πλανήτη απέναντι στο κτίσιμο του κόσμου.
Φωτογραφικό Υλικό από το Κυπριακό Περίπτερο
