Επιμελητής: Σωκράτης Στρατής, Δρ. Αρχιτέκτονας, Πολεοδόμος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Συνεργάτες: “AA & U For Architecture Art and Urbanism”. “Imaginary Famagusta”. “L.U.CY” Laboratory of Urbanism. University of Cyprus: Χρυσάνθη Κωνσταντίνου, αρχιτέκτονας. Emre Akbil, αρχιτέκτονας, Λέκτορας. Αγγελική Κουτσοδημητροπούλου, αρχιτέκτονας, σχεδιάστης μέσων επικοινωνίας. Esra Can Akbil, αρχιτέκτονας, Λέκτωρας. Munevver Ozgur, αρχιτέκτονας, Επίκουρη Καθηγήτρια. Μαρία Λοϊζίδου, Εικαστικός. Αντρέας Πέτρου, σχεδιαστής φωτισμού, Light Black, web developers.

Περιγραφή Πρότασης

Η επιμελητική πρόταση “Contested Fronts” διερευνά το ρόλο της αρχιτεκτονικής σε “από κοινού” πρακτικές (commoning practices) σε αμφισβητούμενους χώρους λόγω εθνοτικών ή κοινωνικών συγκρούσεων. Εστιάζει στον ενεργό ρόλο της “ad-hoc” τεχνολογίας (τεχνολογία για ειδικό σκοπό και συνήθως κατ’ εξαίρεση των συνηθισμένων κανόνων), στις αρχιτεκτονικές πρακτικές που συμβάλουν στη μεταμόρφωση συγκρούσεων με το να συνδέουν διαδικασίες συμφιλίωσης, με διαδικασίες αστικής ανασυγκρότησης. Η πρόταση “Constested Fronts” επικεντρώνεται στον ενεργό ρόλο της υλικότητας και χρήσης της “ad-hoc” τεχνολογίας που ενθαρρύνει την εμφάνιση και δράση άτυπων ομάδων (συλλογικοτήτων) με άτομα προερχόμενα από περιοχές πέραν διαχωριστικών γραμμών. Η “ad-hoc” τεχνολογία, έχει να κάνει με μέσα εμπλοκής, μέσα επικοινωνίας και αναπαράστασης, όπως και τακτικές οργάνωσης φυσικών χώρων για διεξαγωγή δράσεων.

Η πρόταση “Contested Fronts” αποτελεί έναν ανοικτό κώδικα (open source), που έχει αφετηρία την αρχειοθέτηση της πρακτικής του “Hands-on Famagusta” – www.handsonfamagusta.org – και ξανοίγεται σε διεθνή συζήτηση προσκαλώντας τη συμβολή άλλων πρακτικών, δικτύων και παιδαγωγικών προγραμμάτων.

Τέτοιο αρχείο θα είναι εξαιρετικά χρήσιμο για ομάδες της κοινωνίας, των πολιτών για να αντιμετωπίσουν δύο βασικές προκλήσεις σε διαφιλονικούμενες περιοχές. Η πρώτη αφορά τη λειτουργία τέτοιων ομάδων μέσα σε ένα σχετικά εχθρικό περιβάλλον, όπου υφιστάμενοι θεσμοί παράγουν αφηγήματα που υποστηρίζουν το διαχωρισμό, επηρεαζόμενοι από ευρύτερες γεωπολιτικές συνθήκες, όπως η περίπτωση της Κύπρου. Η δεύτερη πρόκληση σχετίζεται με την αντιμετώπιση δύο κύριων τάσεων αστικών ανασυγκροτήσεων, με την πρώτη να είναι οι διαχωριστικές πρακτικές ιδιωτικοποίησης που αγνοούν θέματα συμφιλίωσης, όπως και συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τα κοινά της πόλης. Η δεύτερη τάση αστικής ανασυγκρότησης προέρχεται από άκαμπτους σχεδιασμούς βασισμένους σε γραφειοκρατικές, μη διαφανείς διαδικασίες, ανίκανες να χειριστούν το συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο σε αμφισβητούμενα αστικά περιβάλλοντα.

Η επιμελητική πρόταση “Contested Fronts” επιχειρεί τέτοια διερεύνηση μέσα από τρεις διαδικασίες “από κοινού” πρακτικών (commoning practices):

1. χαρτογραφώντας κριτικά (counter mapping): Τι και αν η πρακτική της χαρτογράφησης διαμορφώνει προβληματισμούς ενάντια στις κυρίαρχες νοητές γεωγραφίες του χώρου;
2. επανακαθορίζοντας κατώφλια μέσα από στρατηγικές για αστικά πορώδη (revisiting thresholds as urban porosity strategy): Τι και αν επικράτειες αποκλεισμού, όπως οι θύλακες, αναγκάζονται να ανοίξουν στην πόλη;
3. μεταμορφώνοντας εθνοτικές συγκρούσεις σε αστικές αντιπαραθέσεις (transforming ethnic conflicts to urban controversies): Τι και αν αμφισβητούμενα θέματα για το ρόλο των κοινών πόρων και υπηρεσιών σε μετά-συγκρουσιακές αστικές ανασυγκρότησεις, δημιουργούν νέες συμμαχίες μετάξυ αστικών φορέων προερχόμενων από τις δύο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής;

Η επιμελητική πρόταση “Contested Fronts” φέρνει στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας 2016 τρία επίπεδα διερεύνησης μετώπων, όπου η αρχιτεκτονική πρακτική διεκδικεί ενεργό ρόλο: στο γεωπολιτικό, στο μέτωπο του αρχιτεκτονικού πεδίου, όπως και σε αυτό της καθημερινής αστικής πολιτικής.

Σχετικά με το γεωπολιτικό μέτωπο, η αρχιτεκτονική πρακτική, παρά την περιορισμένη της δύναμη, μπορεί να κάνει ένα βήμα μπροστά και να συνηγορήσει για την εγκαθίδρυση των αστικών κοινών μέσα από διαδικασίες αστικής συμφιλίωσης, συμπληρώνοντας τις υπό εξελίξεις διαπραγματεύσεις στην Κύπρο. Μπορεί να συνεισφέρει στη δημιουργία μιας πλατφόρμας μεταμόρφωσης συγκρούσεων με βάση την Κύπρο που να απευθύνεται στην, τόσο ταραχώδη από συγκρούσεις Μέση Ανατολή.

Η επιμελητική πρόταση “Contested Fronts”, σχετικά με το μέτωπο του αρχιτεκτονικού πεδίου, φέρνει στο προσκήνιο τις πολιτικές διαστάσεις της αρχιτεκτονικής σχετικά με διαφιλονικούμενα αστικά περιβάλλοντα. Ανοίγει το πεδίο σε συνέργιες με άλλες πρακτικές αναγνωρίζοντας, τόσο τις κοινωνικές ετερογένειες του σύγχρονου κόσμου, όσο και τη γενεσιουργική, πολιτικά, πλευρά της έννοιας της σύγκρουσης.

Το τρίτο μέτωπο, αυτό της καθημερινής αστικής πολιτικής, είναι για την επιμελητική πρόταση “Contested Fronts”, μια πρόκληση για επανεκκίνηση της εμπλοκής της αρχιτεκτονικής στην καθημερινότητα, αντικρούοντας διαχωριστικές νοητές γεωγραφίες που παράγονται από εθνότικές συγκρούσεις. Είναι μια πρόκληση για την επέκταση της αρχιτεκτονικής ως μέσο (τεχνολογία) που να ενθαρρύνει αρχιτέκτονες και όλους που σχετίζονται με την πόλη, να συνηγορήσουν για την εγκαθίδρυση των κοινών στην αμφισβητούμενη πόλη.

Ένας επιπρόσθετος σκοπός, της επιμελητικής πρότασης είναι να φέρει στο προσκήνιο, τη σημασία της διεθνούς δικτύωσης τοπικών πρακτικών, όπως το Hands-on Famagusta με παρόμοιες πρακτικές, έργα, παιδαγωγικά προγράμματα, διαμορφώνοντας έτσι μια αποφασιστική κρίσιμη μάζα αντίστασης στις κυρίαρχες τάσης μετά-συγκρουσιακών ανασυγκροτήσεων.

Η οργάνωση της επιμελητικής πρότασης

Η πρόταση “Contested Fronts”, ως ανοικτή πηγή (open source), βασισμένη στις τρεις διαδικασίες “από κοινού” πρακτικές (commoning practices) αρχειοθετεί παραδείγματα προερχόμενα από την ad-hoc τεχνολογία του Hands-on Famagusta (ισομετρικά σχέδια ενός κατακερματισμένου Αμμοχωστιανού τοπίου, 20 κομμάτια της μακέτας της πόλης, 5 βάσεις από αλουμίνιο, 4 κουτιά συσκευασίας της μακέτας από πολυκαρπονικό, στένσιλς από χαρτόνι με κομμένο το λογότυπο της πρωτοβουλίας, ηλεκτρονικές διαδραστικές επιφάνειες ενός έξυπνου αρχείου για τα αστικά κοινά, αυτοκόλλητα γύρω από στρατηγικές που αναδιαμορφώνουν κατώφλια σε θύλακες, τραπέζι για συζητήσεις, χάρτες, σχέδια κ.α.). Διαδικασίες “από κοινού” πρακτικών εξελίσσονται γύρω από ένα τραπέζι στη νεκρή ζώνη της Λευκωσίας, στους δρόμους της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου χάριν ενός στένσιλ γραφίτι με το λογότυπο του Hand-on Famagusta, αλλά και χάριν αστικών παιχνιδιών που σχεδιάστηκαν από φοιτητές του Πανεπιστημίου Κύπρου. Μια άλλη “από κοινού” πρακτική εξελίσσεται σε ένα αρχιτεκτονικό γραφείο στη Λευκωσία που πραγματεύεται την πρόκληση της μεταμόρφωσης της εθνοτικά συγκρουόμενης Αμμοχώστου, σε μια πολύ-τεμαχισμένη πόλη ως κοινή ανησυχία για τους Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους. Μια άλλη “από κοινού” πρακτική λαμβάνει χώρα στο ισόγειο του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Κύπρου και επεκτείνεται μέχρι το σημείο ελέγχου της οδού Λήδρας. Μια τελευταία λαμβάνει χώρα στο καθεδρικό Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στην Αμμόχωστο χάριν στην μακέτα της πόλης που εκτίθεται στο χώρο.

Η ανοικτή πηγή “Contested Fronts” αρχειοθετεί επίσης διεθνείς πρακτικές, έργα και δίκτυα, όπως και παιδαγωγικά προγράμματα που θα ανακοινώνονται κατά τη διάρκεια υλοποίησης της πρότασης.

Οργάνωση Εκθεσιακού χώρου στη Βενετία

Η οργάνωση του χώρου βασίζεται σε μια στρωματοποιημένη παρουσίαση, με τα εργαλεία της ad hoc τεχνολογίας στο προσκήνιο και της λειτουργίας τους, όπως και σεναρίων για αστικά κοινά στο φόντο. Όλα, γίνονται μέρος ενός χώρου που λειτουργεί ως Ανοικτή Πηγή (open source). Ένα σύστημα από μεταλλικά ράφια βιομηχανικού τύπου διαμορφώνουν δωμάτια μέσα στα υφιστάμενα δωμάτια του κτηρίου. Ο χώρος μεταξύ των νέων δωματίων και των υφιστάμενων τοίχων είναι απροσπέλαστος, δίνοντας την εντύπωση της συμπίεσης και του απαγορευμένου (αναφορές σε μη προσβάσιμες περιοχές της Αμμοχώστου). Οι επισκέπτες μπορούν να πλοηγηθούν σταδιακά μέσα στα τρία δωμάτια διαμορφώνοντας τις δικές τους νοητές γεωγραφίες μέσα από την εξέταση των εργαλείων στα ράφια, ακούγοντας ηχητικά επεισόδια από γεγονότα αλλά και από θέματα αστικών αντιπαραθέσεων, όπως καταγράφονται στην διαδικτυακή πλατφόρμα του Hand-on Famagusta.

Την ίδια ώρα μπορούν να δουν μέσα από τις χαραμάδες στα ράφια, τμήματα πολύ μεγάλων σχεδίων αλλά και εικόνων από βίντεος στους τοίχους. Ο εκθεσιακός χώρος χωρίζεται σε τρία θεματικά τμήματα που αντιστοιχούν στις τρεις διαδικασίες “από κοινού” πρακτικές. Μεγάλο μέρος τους θα συμπληρωθεί απο οπτικό υλικό σχετικά με το Hand-on Famagusta, όπως και από σχετικές διεθνείς πρακτικές.

15η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής La Biennale di Venezia
6η Κυπριακή συμμετοχή στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία 2016
Αναθέτης: Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (Επίτροπος: Πέτρος Δυμιώτης)
Οργανωτής: Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου
Συντονιστής Βενετίας: Εσπερία Ηλιάδου
Χώρος κυπριακού περιπτέρου: Palazzo Malipiero